Oğuz axınları ərəfəsində Azərbaycanın sərhədləri

Oğuz axınları ərəfəsində Azərbaycanın sərhədləri

«Arranın sərhədləri Bab-ül-Əbvabdan (1) Tiflisədək (2) və [oradan] Araz çayı yaxınlığındakı “Naxçıvan” (3) adı ilə tanınan yerədəkdir.

Azərbaycanın sərhədləri: Tarumun (5) ucqarlarına və Zəncanadək  varan dağ silsiləsi (4); daha sonra o, Dinavərin (6) ən ucqar hüdudlarına toxunur, sonra Dəcləyə (8) çatıncayadək Hulvanın və Şəhrizurun (7) ətrafından dolanır, və daha sonra Ərməniyyənin hüdudlarını əhatə edir.»

Əbu İshaq İbrahim ibn Məhəmməd əl-İstəxri “Kitab əl-Məsalik və-l-Məmalik” (~930-cu il)

[Qafqazın Bölgələrinin və Qövmlərinin Təsviri üçün Materiallar Toplusu, 12-ci Buraxılış, səh. 25−27 (1901-ci il)]

Burada “Arran” deyilərkən müasir Azərbaycan Cümhuriyyətinin ərazisi, “Azərbaycan” adı altında isə müasir Güney Azərbaycan ərazisi nəzərdə tutulmuşdur. Əl-İstəxrinin min il bundan qabaq təsvir etdiyi Azərbaycan sərhədləri, xüsusən güneydəki sərhədlər, bizim müasir sərhəd anlayışımızdan daha genişdir. Belə ki, bu təsvirdən göründüyü kimi, Azərbaycan ərazisinə Dinavər, Şəhrizur, Hulvan və hətta Dəclə çayınadək olan ərazilər aid olmuşdur. Bunlardan Dinavər, Şəhrizur və Hulvan İranın müasir Kirmanşah vilayətində yerləşir. Kirmanşahın Həmədana yaxın bölgələrində hal-hazırda da adacıqlar şəklində Türk əhalisi yaşamaqdadır, bunlar əsasən Sunqur, Səhnə və Kəngavər mahallarında məskundurlar. Daha sonra Azərbaycanın sərhədləri Dəclə boyunca Ərməniyyəyədək, yəni təxminən indiki Van bölgəsinədək aparılır. Bu isə müasir İraq Türkmanlarının ərazilərinin də Azərbaycan ölkəsinə aid olmuş olduğunu göstərir. Əlbəttə, bu zaman bizim əcdadlarımız olan Oğuzlar hələ Türküstanda idilər və biz Azərbaycanı hələ fəth etməmişdik, ancaq Oğuz yürüşləri əl-İstəxrinin bu kitabından bir neçə on illik sonra başlayır və bizim əcdadlarımız bu ölkəni fəth edib məskunlaşdıqları zaman onun sərhədləri aşağı-yuxarı bu şəkildə idi. Yəni, biz Arran və Azərbaycanı yurd etdiyimiz zaman onun sərhədləri quzeydə Dərbənddən (Bab-ülə-Əbvab) güneydə Zəncan və Kirmanşahadək uzanırdı, biz bu ölkəni bu sərhədlərdə “təhvil almışıq”. Bu isə, müasir “Bütöv Azərbaycan”la bağlı siyasi tələblərimizin həm də tarixi bir əsasının olmasını göstərir.

© ATB ― Azərbaycan Türkçülər Birliyi